3D-sound – alleen live klinkt echter.

Met 3D-sound krijgt je thuisbioscoop een extra dimensie. Je wordt als luisteraar wordt omhuld door een klankkokon waarin het plotseling overal ritselt, knalt en dreunt – zelfs boven het hoofd. De komst van immersieve sound in de homecinema begon met de 3D-soundformaten van Dolby, DTS en anderen. Deze formaten kunnen via verschillende speakersystemen worden weergegeven, waarbij het niet per se nodig is speakers aan het plafond te monteren.

Meer dan traditionele surround-sound

De klassieke homecinema-opstelling is het 5.1-speakersysteem. Twee front- en twee rearspeakers staan zo geplaatst dat muziek, stemmen en geluidseffecten de luisteraar volledig omringen – surround-sound dus. Kijk je wat beter naar dit concept, dan valt op dat één aspect ontbreekt: de verticale dimensie. De hoogte wordt bij 5.1- en 7.1-systemen niet weergegeven.

De front- en centerspeaker voor de stemweergave zijn rechtstreeks op de luisterpositie gericht. De speakers achterin worden vaak iets hoger geplaatst, maar ook die zijn niet ontworpen voor verticale geluidsweergave. Ze zorgen eerder voor een natuurlijke, diffuse klankomgeving.

Lange tijd werd het filmgeluid gemixt volgens de 5.1- en 7.1-speakerconfiguraties. Zo zijn de verliesvrije surround-soundstandaarden Dolby True HD en DTS-HD Master kanaalgebonden formaten. Sounddesigners koppelen daarin elke speaker (kanaal) aan een eigen audiospoor. Voor 3D-sound kozen Dolby en DTS echter een andere aanpak dan de traditionele kanaalgebonden weergave.

Objectgebaseerde sound? Zo wordt 3D-sound gerealiseerd.

In tegenstelling tot de kanaalgebonden standaarden leveren de 3D-formaten Dolby Atmos en DTS:X objectgebaseerde audiodata aan de speakers. Hierbij is het principe eigenlijk omgedraaid: niet de kanalen, maar de geluidseffecten op het tv-scherm krijgen hun eigen audiospoor. Het ronken van een motor of het rinkelen van een telefoon kan elk als afzonderlijke soundlaag worden opgenomen.

• Geluids­effecten kunnen ruimtelijk gedetailleerder worden weergegeven.
• Bewegende geluidsbronnen zoals auto’s of vliegtuigen kunnen nauwkeurig via de speakers worden weergegeven.
• Sounddesigners kunnen de geluidsobjecten in de ruimte plaatsen en zo alle dimensies weergeven.
• 3D-sound kan worden weergegeven op verschillende speakersystemen en is niet gebonden aan een vast aantal speakers. Er bestaan zelfs softwarematige oplossingen die 3D-geluidsobjecten op compacte systemen – zoals een sounddeck – kunnen afspelen en zo virtuele surround-sound creëren.

Toch wordt bij 3D-standaarden het kanaalgebonden geluid niet volledig losgelaten. Een nauwkeurige ruimtelijke positionering is immers niet bij alle geluidseffecten zinvol. Het getik van regendruppels of een donderklap klinkt in de natuur immers ook diffuus en is niet duidelijk te lokaliseren. Evenmin is het praktisch om de strijkers van de soundtrack als geluidselementen van speaker naar speaker te laten bewegen.

Een overzicht van enkele driedimensionale soundformaten

Vooral deze 3D-formaten zijn tot nu toe relevant:

• Dolby Atmos: Deze objectgebaseerde standaard kan de hoogtedimensie ook weergeven zonder speciale plafondspeakers. Via naar boven gerichte speakers worden de geluidsgolven naar het plafond gestuurd en daar gereflecteerd. Zo ervaar je de geluidseffecten alsof ze rechtstreeks van boven komen.
• DTS:X: Net als Dolby Atmos is DTS:X een objectgebaseerde standaard. Beide standaarden zijn bovendien achterwaarts compatibel.
• Auro-3D: In tegenstelling tot de andere formaten wordt het geluid bij Auro-3D via drie speakerslagen weergegeven. Boven de surroundlaag worden een hoogtelag (Height Layer) en een bovenzijde-lag (Overhead Layer) geplaatst. Voor Auro-3D is minimaal een 9.1-systeem met vier hoogtespeakers nodig.
• Dynamore® Ultra: De door Teufel ontwikkelde geluidstechnologie Dynamore®Opent in nieuwe tab vergroot een stereopanoramabeeld virtueel tot meerdere keren de grootte van het afspeelapparaat. Dit gebeurt via twee extra ingebouwde drivers die zijwaarts uitstralen. Dynamore® Ultra wordt toegepast in sounddecks en soundbars van Teufel en maakt een virtueel ruimtelijk geluid mogelijk.

Atmos-sound van Teufel systemen

Hoe kan 3D-sound worden gerealiseerd?

Vier voorwaarden moeten worden vervuld om van het home cinema-geluid een driedimensionale klankkokon te maken:

1. De AV-receiver moet een 3D-formaat kunnen verwerken.
2. De speakers moeten 3D-sound kunnen weergeven.
3. Een audio­bron moet 3D-gegevens leveren.
4. Als je audiokabels gebruikt, moeten deze onvervormde signalen naar het eindapparaat kunnen sturen.

Wat de AV-receiver betreft, zijn de eisen duidelijk: deze moet ofwel een 3D-standaard ondersteunen, of de fabrikant moet later een firmware-update beschikbaar stellen. Gerenommeerde fabrikanten bieden dergelijke apparaten aan.

De luidsprekeropstelling is bij bijna alle 3D-formaten gebaseerd op een 5.1-surroundsysteem. Hoe deze basis wordt uitgebreid, hangt af van het formaat. De objectgebaseerde formaten Dolby Atmos en DTS:X bieden meer flexibiliteit dan Auro 3D, omdat ze dankzij de naar boven stralende speakers zelfs zonder plafondluidsprekers 3D-geluid kunnen creëren.

Voor het bronmateriaal zijn er twee mogelijkheden. Idealiter bevat de Blu-ray Disc de audiodata in één van de 3D-formaten. Die worden dan door de receiver gedecodeerd en naar de luidsprekers gestuurd. Omdat dergelijk geluidmateriaal lang niet altijd beschikbaar is, hebben Dolby, DTS en Auro zogenaamde upmixers ontwikkeld. Deze zorgen ervoor dat de omhoog gerichte of aan het plafond geplaatste speakers worden meegenomen, zodat authentiek 3D-geluid ook klinkt zonder speciaal gemixt audiomateriaal.

Om 3D-geluid via HDMI te kunnen gebruiken, bijvoorbeeld tussen je tv en je speakersysteem, moeten alle apparaten de nieuwe eARC-standaard ondersteunen. Ondersteunt één apparaat alleen ARC, dan wordt het audiosignaal gecomprimeerd en is 3D-geluid niet mogelijk.

Teufel oplossingen voor 3D-sound

Opent in nieuwe tab

▶ De CINEBAR LUXOpent in nieuwe tab bewijst dat ook een soundbarOpent in nieuwe tab 3D-sound kan produceren. De drivers creëren virtuele surround-sound en daarmee een authentieke, immersieve klankomgeving. Dankzij de Dynamore® Ultra-technologie van Teufel ervaar je krachtige ruimtelijke sound, zelfs zonder rear-speakers. De CINEBAR LUX sluit je eenvoudig via HDMI op je tv aan; extra speakers zijn niet nodig.

▶ Met de Reflekt speakersOpent in nieuwe tab breid je je 5.1-setup uit tot een 5.1.2-systeem met 3D-sound. De Reflekt-hoogtespeakers zijn precies afgestemd op de eisen van Dolby Atmos. Ze kunnen flexibel worden gemonteerd of naar behoefte als normale rear-speakers worden gebruikt.

Andere Teufel producten voor de homecinema

Conclusie: 3D-sound is met weinig moeite mogelijk

• In tegenstelling tot traditionele surroundsound-configuraties betrekt 3D-sound ook de hoogtedimensie in je thuisbisoscoop.
• Immersieve formaten zijn gebaseerd op de weergave van geluidsobjecten, niet alleen op vaste kanalen.
• De belangrijkste 3D-formaten zijn Dolby Atmos, DTS:X en Auro 3D.
• Technologieën zoals Dynamore® Ultra maken virtuele 3D-sound mogelijk bij compacte soundsystemen.
• Voor de weergave moet de AV-receiver 3D-sound kunnen verwerken, de luidsprekers moeten geschikt zijn en er moet passend audiomateriaal beschikbaar zijn.
• Upmixers kunnen ook van surroundformaten zoals Dolby True HD een immersief geluid creëren.